LİNYİT KÖMÜRÜ VE GİDYA
LİNYİT KÖMÜRÜ:
MTA’nın Türkiye Kömür Envanteri kitabına göre Türkiye'nin toplam linyit kömürü sahası sayısı 280 adet civarındadır. Şu ana kadar (Ağustos, 2016) bu 280 linyit kömürü sahasından umutlu görülen 132 tanesine Firmamızca gidilmiştir ve detaylı incelenmiştir. Türkiye toplam linyit kömürü rezervi, yani 280 sahanın toplam rezervi, 15 milyar ton civarındadır. İncelediğimiz 132 sahanın rezervlerinin toplamı ise 10 milyar tondan biraz fazladır. Türkiye toplam linyit rezervinin üçte ikisinden fazlası Firmamızca incelenmiş durumdadır.
İncelenen 132 kömür sahalasından toplam 584 adet leonardit veya kömür numunesi alınmıştır ve bunların hümik asit içerikleri ile ilgili analizleri yapılmıştır.
Bu çalışmalar, konu ile ilgili Türkiye’deki en geniş ve kapsamlı araştırmadır.
İncelemelerimizde her saha için şu iki konuya ağırlık verilmiştir;
1- Sahadaki leonardit varlığı araştırılmıştır.
2- Mevcut linyit kömürü damarının hümik asit içeriği incelenmiştir.
İncelenen 132 kömür sahasındaki linyit kömürü damarlarından alınan numunelerin analiz sonuçları genel olarak şu şekildedir:
1- Linyit kömürü damarlarından alınan numunelerin hiç biriside hümik asit oranı %40'ı geçmemiştir.
2- 132 adet sahadaki bütün linyit damarlarının hümik asit oranlarının genel ortalaması %10'dan azdır (%7 civarı).
3- Bazı sahalarda, linyit damarlarının uç kısımlarında (damarın kömür özelliğini kaybetmeye başladığı bölgelerde) hümik asit oranı %40-45 arası ölçülmüştür. Ancak, bu bölgelerin her birisinin rezervi 10 bin tondan daha azdır ve bu sahaların sayısı da fazla değildir.
4- Bazı internet veya gazete haberlerinde; Türkiye'de milyonlarca, hatta 100 milyonlarca ton leonardit vardır veya bulunmuştur şeklinde bilgilere rastlanılmaktadır. Bizim araştırmalarımızda hiç bir yerde böyle bir rezerv bulunamamıştır.
İYİ
Gidyanın tanımı Glossary of Geology’de (Bates, R., L. ve Jakson, J., A., 1980) şu şekilde yapılmaktadır: İçerinde organik madde bulunan koyu renkli ve yumuşak bir tatlı su çamur taşıdır. İçersindeki organik maddeler, az veya çok, görülebilir. Suyu besin ve oksijence zengin olan bataklık veya göllerdeki çökelmelerle oluşur. Havasız ortamda oluşan tortul kayaçlardır.
Ülkemizde, Kahramanmaraş'ın Elbistan ilçesi sınırları içersinde 1,8 milyar ton rezerve sahip çok büyük bir gidya madeni sahası vardır. Sahada, gidya damarları elbistan linyit havzası kömür damarlarının hemen üzerinde yer alırlar. Kömür damarının kazılabilmesi için önce üzerindeki gidya damarının kazılıp uzaklaştırılması gerekmektedir.
Elbistan havzasındaki gidya damarları Firmamızca ayrıntılı olarak incelenmiş ve numuneler alınmıştır. Analizler sonucu gidya damarlarının ortalama hümik asit oranları şu şekilde bulunmuştur:
Bej gidya = %29,9
Gri gidya: = %29,0
Daha sonra, Ankara'ya getirilen numuneler ile gidyanın zenginleştirilmesini (hümik asit oranın artırılmasını) amaçlayan bir dizi araştırmalar yapılmıştır. Önce fiziksel yöntemler ile gidya içerisindeki hümik asitce zengin kısımları ayırma çalışmaları yapılmıştır. Bunun için aşağıda sıralanan yöntemler denenmiştir.
1- Elek Analizi
2- Sallantılı Masa
3- Büyük Çaplı Siklon
4- Küçük Çaplı Siklon
5- Yüzdürme
Her yöntemde; numunenin ayrılan kesitlerinin ayrı ayrı hümik asit analizleri yapılarak bu kesitlerdeki hümik asit oranları ölçülmüştür. Böylece, gidya içerisindeki farklı parça boyutundaki ve/veya farklı yoğunluktaki kısımların hümik asit oranları ayrı ayrı değerlendirilmiştir.
Son olarak kimyasal yöntem denenmiştir. Bu yöntemde amaçlanan; önce gidyanın potayum hidroksit ile işleme sokularak düşük oranlı sıvı potasyum humat elde edilmesi ve sonra da sıvı potasyum humatın suyunun buharlaştırılarak katı potasyum humat elde edilmesiydi. Bu amaca yönelik olarak; en uygun gidya oranı, KOH oranı, su oranı, karıştırma süresi, karıştırma ısısı, dinlendirme süresi ve filitre yöntemi gibi değişkenleri bulmak için çok fazla sayıda deneyler yapılmıştır. Sonuç olarak, gidyadan hümik asit oranı %80 ile %90 arasında değişen katı potasyum humatlar elde edilmiştir.